16 września 1658 roku w Hadziaczu zebrała się Rada Kozacka. Odświętnie przystrojona starszyzna − setnicy i pułkownicy Wojska Zaporoskiego − słuchali płomiennego przemówienia Kazimierza Bieniewskiego, wysłannika polskiego króla:

„Uwiedli was przodkowie wasi w niewolę moskiewską, twierdząc, że jednej wiary z wami i na tym się omylili, bo wy grecką religię trzymacie, a Moskwa moskiewską, a prawdę mówiąc, tak wierzą, jak car im każe (…), a i to póty was w tym kraju cierpi, póki Polaków nie zwojuje, a pobiwszy nas, na Syberię zamyśla was przenieść, a tu Moskwą, swymi niewolnikami, żyzne krainy osadzić chce; wkrótce ukaz ogłoszony będzie, byle się z nami uspokoił, żeby żaden Kozak szabli ani strzelby nie nosił. Postrzeżcie się tedy, kiedy my i wy na jednej szali nieszczęścia zawieszeni jesteśmy, bo ten was jako i nas w niewolę podbić usiłuje…”. Próżno nawoływać zwracając się w imieniu Rzeczypospolitej do „zacnego Wojska Zaporoskiego” „…jam was porodziła – nie Moskal, jam was pielęgnowała, wyhodowała, wsławiła; ocknijcie się i bądźcie synami nieodrodnymi, a zjednoczywszy się do gromady, wyrugujcie nieprzyjaciół swoich i moich”. Uznano wreszcie, czego 26 lat wcześniej darmo domagali się Zaporożcy, iż „Kozacy, jako ludzie rycerscy, godni są posiadania praw politycznych, więc też otwiera się im szeroką drogę do nobilitacji szlacheckiej (dla dalszego do usług JKMości przychęcenia) według uznania hetmana (…). Jako ludzie rycerscy Kozacy są zwolnieni od wszelkich podatków oraz świadczeń, podlegając tylko obowiązkowi krwi”. Zgodzono się wreszcie, że Kozacy „jako wolni do wolnych, równi do równych i zacni do zacnych powracają” i powstaje „Rzplita narodu polskiego, litewskiego i ruskiego”, w której wszyscy jej obywatele żyć mają „przy pokoju i wolności (…) jako jedne ciało jednej nierozdzielnej Rzplitej, nie czyniąc między sobą różnice z wiary”*.

Przemówienie polskiego posła zostało zaaprobowane przez Kozaków i po omówieniu go przedstawiciele wszystkich pułków podpisali projekt umowy, według której Ukraina pod nazwą Wielkiego Księstwa Ruskiego została, obok Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego, trzecim równoprawnym podmiotem Rzeczypospolitej.

Zgodnie z traktatem hadziackm w skład Wielkiego Księstwa Ruskiego weszły województwa kijowskie, bracławskie i czernihowskie. Teresa Chynczewska-Hennel, profesor Uniwersytetu Warszawskiego: „To [Wielkie Księstwo Ruskie] miało być absolutnie samodzielną składową Rzeczypospolitej. Kozacy powracali do państwowego organizmu Rzeczypospolitej jak »wolni do wolnych, równi do równych«. Przypominam te słowa z unii hadziackiej, ponieważ nawoływały do słów unii lubelskiej 1569 roku. (…) Gdyby to się stało 20 lat wcześniej, to w ogóle nie byłoby powstania Chmielnickiego” CZYTAJ WIĘCEJ TU>>>

*  Z przedwojennego opracowania: W. Tomkiewicz, Unia Hadziacka, Biblioteka „Spraw Narodowościowych”, nr 28, 1937, s.16.

OGLĄDAJ NASZ FILM „RZECZPOSPOLITA TROJGA NARODÓW. UNIA HADZIACKA”

ARCHIWUM PORTALU PAMIĘĆ HISTORYCZNA

Czasopismo „Głos Polonii”
Wydanie specjalne: HISTORIA Nr 1 / (2) 2019

Czasopismo „Głos Polonii”
Wydanie specjalne: HISTORIA Nr 2 / (2) 2020

Czasopismo „Głos Polonii”
Wydanie specjalne: HISTORIA Nr 3 / (1) 2021

BIBLIOTECZKA PORTALU PAMIĘĆ HISTORYCZNA POLSKIEGO CENTRUM MEDIALNEGO „JAGIELLONIA”