"Do broni więc, Narodzie Polski, Litwy i Rusi, do broni! Bo godzina wspólnego wyzwolenia już wybiła, stary miecz nasz wydobyty, święty sztandar Orła, Pogoni i Archanioła rozwinięty". Z Manifestu Tymczasowego Rządu Narodowego. (Warszawa, 22 stycznia 1863 r.) Pod koniec...
Przed Powstaniem Styczniowym Żytomierz był jednym z najważniejszych ośrodków polskiej konspiracji niepodległościowej. Miasto to pod względem patriotycznego buntu, było porównywalne z Warszawą. Z ruchem niepodległościowym w Żytomierzu związane są takie miejsca jak franciszkański kościół św. Jana z Dukli, który w okresie przedpowstańczym był ważnym ośrodkiem religijnym i patriotycznym. Na głównym placu miasta w 1861 r. znajdował się krzyż upamiętniający krwawe stłumienie pokojowej demonstracji w Warszawie przez wojska carskie.
Zygmunt Sierakowski pochodził z Wołynia, ukończył gimnazjum w Żytomierzu. Był przyjacielem Tarasa Szewczenki, o którym Szewczenko pisał: „Ukrainiec z Prawobrzeża”. W swoim Memoriale do władz carskich upominał się o równouprawnienie języka polskiego i języka rusińskiego, czyli ukraińskiego. Tak więc można powiedzieć, że żegnając generała Powstania Styczniowego, bohatera narodów polskiego i litewskiego, żegnaliśmy także bohatera Ukrainy.
Zgodnie z powszechną intuicją powstanie styczniowe swym zasięgiem ograniczyło się do Polski, przez którą rozumie się istniejące wówczas Królestwo Kongresowe oraz – o czym przypominamy sobie zdecydowanie rzadziej – do Litwy. Tymczasem insurekcja 1863 objęła również...